مقدمه : بنیاد مسکن انقلاب اسلامی بعنوان یکی از نهادهای برخاسته از نظام جمهوری اسلامی، در طول فعالیت سی و چهار ساله خود اقدامات موثر و ارزشمندی را در روستاها و برای ساکنین محروم آنها انجام داده است و در حال حاضر شاهد به ثمر رسیدن این فعالیتها و تحقق اهداف نظام جمهوری اسلامی در محرومیت زدایی از روستاها هستیم. فعالیت‌های عمران روستایی یکی از مهمترین و اصلی ترین اقدامات بنیاد مسکن انقلاب اسلامی ‌در امر عمران و آبادی روستاهای کشور بشمار می رود که با هدف ایجاد زمینه توسعه و عمران روستاها و تأمین عادلانه امکانات و هدایت فیزیکی جهت ارتقای شرایط زیست محیطی و بهبود چشم انداز آتی نقاط روستایی در سراسر کشور به انجام می‌رسند. این فعالیت ها با اهداف سند چشم انداز توسعه 20 ساله کشور که به عنوان سند توسعه ملی محسوب می‌گردد نیز هم راستا می‌باشند.

اهم فعالیت‌ها
ساماندهی کالبدی سکونتگاههای روستایی
ساماندهی کالبدی سکونتگاههای روستایی طرحی است که به منظور توسعه هماهنگ و موزون فعالیت‌های کشاورزی، صنعتی و خدماتی از طریق توزیع مناسب جمعیت و فعالیت و استقرار بهینه خدمات در محیط‌های روستایی، هماهنگ با نظام شبکه شهری تهیه می‌شود.
اهداف مورد نظر از تهیه طرح‌های مذکور به قرار زیر است:
1.ساماندهی فضایی سکونتگاههای روستایی موجود در قالب نظام تقسیمات فضایی – کالبدی
2.ساماندهی اقتصادی محدوده مورد مطالعه مبتنی بر ارایه برنامه‌ها، طرح‌ها و پروژه‌های اقتصادی به تفکیک تقسیمات کالبدی طرح
3.توزیع و پراکنش جمعیت روستایی در قالب نظام تقسیمات کالبدی طرح
4.ساماندهی مناسب تأسیسات و خدمات رفاهی با توجه به نظام سلسله مراتبی و تقسیمات کالبدی پیشنهادی
عملکرد
تا پایان سال 1390 نسبت به تهیه 229 طرح ساماندهی اقدام گردیده است. از سال 91 نیز تهیه 8 طرح ساماندهی جدید آغاز گردیده و در دست مطالعه و طی فرآیند بررسی و تصویب می باشد. بدین ترتیب کل طرحهای ساماندهی سکونتگاههای روستایی از ابتدا تاکنون 237 طرح می باشد. در حال حاضر نیز تهیه طرح ساماندهی منظومه های روستایی که براساس مصوبه مورخ 17/11/1392 شورایعالی شهرسازی و معماری کشور در چهارچوب بند(ح) ماده 194 قانون برنامه پنجم توسعه کشور، جایگزین طرحهای ساماندهی فضا و سکونتگاههای روستایی در نظام طرح ریزی کالبدی کشور گردیده است، توسط این نهاد دردست پیگیری می باشد. شرح خدمات طرح مذکور نیز تدوین گردیده و توسط شورای مذکور در دست یررسی و ابلاغ می باشد.

طرح‌ هادی روستایی
طرح‌هادی روستایی طرحی است که ضمن ساماندهی و اصلاح بافت موجود، میزان و مکان گسترش آتی و نحوه استفاده از زمین برای عملکردهای مختلف از قبیل مسکونی، تجاری و کشاورزی و تأسیسات و تجهیزات و نیازمندی‌های عمومی‌روستایی را برحسب مورد در قالب مصوبات طرح‌های ساماندهی فضا و سکونتگاههای روستایی و طرح‌های جامع ناحیه ای تعیین می‌نماید.
اهداف مورد نظر از تهیه و اجرای طرح‌های مذکور به قرار زیر می‌باشند:
1.ایجاد زمینه توسعه و عمران روستاها با توجه به شرایط فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی
2.تأمین عادلانه امکانات از طریق ایجاد تسهیلات اجتماعی، تولیدی و رفاهی
3.هدایت وضعیت فیزیکی روستا
4.ایجاد تسهیلات لازم جهت بهبود مسکن روستاییان و خدمات محیط زیستی و عمومی‌
عملکرد
1 – تهیه طرح هادی : تا پایان سال 1390 در 27780 روستا تهیه طرح هادی صورت گرفته است. در طی سال 1391 نیز نسبت به تهیه طرح هادی 1384 روستای دیگر اقدام گردید. با احتساب 1982 طرح تهیه  شده درسال 1392، کل طرحهای هادی تهیه شده از بدو شروع این فعالیت تاپایان فروردین ماه سال جاری(1393)، 31146 طرح می باشد.
2– اجرای طرح هادی : تا پایان سال 1390 اجرای طرح هادی در 12409 روستا صورت گرفته است. در طی سال 1391 نیز نسبت به  اجرای طرح هادی در 686 روستای دیگر اقدام گردید. با احتساب 453 طرح اجرا شده در سال1392، کل روستاهای اجرا شده از بدو شروع این فعالیت تا پایان فروردین ماه سال جاری(1393)، 13548 مورد می باشد.

بازنگری طرحهای هادی روستایی
در پایان افق دهساله طرحهای هادی روستایی و به دنبال تحولات جمعیتی و تغییر شرایط مختلف اجتماعی،اقتصادی،فرهنگی و کالبدی روستاها، طرح های تهیه شده نیازمند بازنگری و به هنگام سازی می باشند. در جریان روند تهیه این طرحها، ضمن نقشه برداری مجدد و انجام مطالعات آماری و میدانی، کلیه اطلاعات روستاها به هنگام گردیده و بر مبنای شرایط جدید، برای یک دوره دهساله دیگر برنامه ریزی و طراحی می شوند.
اهداف مورد نظر طرحهای مذکور در اصل همان اهداف طرحهای هادی روستایی و استمرار ان در شرایط جدید می باشد:
1. ایجاد زمینه توسعه و عمران روستاها باتوجه به شرایط فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی
2. تامین عادلانه امکانات از طریق ایجاد تسهیلات اجتماعی، تولیدی و رفاهی
3. هدایت وضعیت فیزیکی روستا
4. ایجاد تسهیلات لازم جهت بهبود مسکن روستاییان و خدمات محیط زیستی و عموم
عملکرد
تا پایان سال 1390 طرح هادی 3536 روستا مورد بازنگری قرار گرفته است. در طی سال 1391 نیز نسبت به بازنگری طرح هادی 570 روستای دیگر اقدام گردید. با احتساب 408 طرح تهیه شده در سال1392، کل طرحهای بازنگری از بدو شروع تاپایان فروردین ماه سال جاری(1393)، 4514 طرح می باشد.

طرح تعیین محدوده روستا
تعیین محدوده روستا طرحی است که ضمن تعیین محدوده قانونی روستا و ارائه طرح و الگوی کاربری اراضی و طرح اصلاح معابر روستا، ضوابط مربوط به نحوه ساخت و ساز ایمن سازی در مقابل سوانح طبیعی، تفکیک زمین و سایر ضوابط و مقررات کالبدی مورد نیاز را تعیین می‌نماید.
اهداف مورد نظر از تهیه طرحهای مذکور به قرار زیر است:
1.ایجاد زمینه توسعه و عمران روستاها باتوجه به شرایط فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی
2. تامین عادلانه امکانات از طریق ایجاد تسهیلات اجتماعی، تولیدی و رفاهی
3.هدایت وضعیت فیزیکی روستا
4.ایجاد تسهیلات لازم جهت بهبود مسکن روستاییان و خدمات محیط زیستی و عمومی
عملکرد
از زمان شروع این فعالیت تاکنون طرح تعیین محدوده 1343 روستا تهیه گردیده است.

بهسازی بافت باارزش روستایی
بهسازی بافت باارزش روستایی طرحی است که با شناسایی و ارتقای فضاهای باارزش روستایی، توسعه کالبدی – فضایی روستا را از طریق حفاظت و احیای ارزش‌های فرهنگی، تاریخی و معماری آن به شیوه‌های مناسب و بهینه پیگیری می‌نماید.
تهیه و اجرای طرح‌های مذکور به منظور دستیابی به اهداف ذیل به انجام می‌رسد:
1.حفاظت، احیاء و مرمت بافت و کالبد واجد ارزش در رابطه با سکونت و تولید
2.حفاظت و احیای ارزش‌های فرهنگی، تاریخی، کالبدی – فضایی، معماری و منظر روستایی و معرفی این ارزش‌ها در سطوح ملی و فراملی به خصوص در زمینه توسعه گردشگری
3.ارتقای کمی‌و کیفی عرصه‌های زیست و تولید روستایی
4.فراهم نمودن زمینه توسعه و عمران روستا با توجه به شرایط، امکانات و محدودیت‌های موجود
عملکرد
1 – تهیه طرح : تا پایان سال 1390، تعداد روستاهای دارای طرح 66 روستا بوده و در طی سال 1391 نیز نسبت به تهیه طرح یک روستای دیگر اقدام گردید. در سال 1392 نیز تهیه طرح 14 روستای جدید آغاز گردید و بدین ترتیب کل روستاهای برخوردار از تهیه طرح بهسازی بافت باارزش تاکنون 81 روستا می باشد.
2 – اجرای طرح : تا پایان سال 1391، تعداد روستاهای مشمول اجرای طرح بهسازی بافت باارزش 50 روستا بوده است. در سال 1392 نیز اجرای این طرح در 7 روستای دیگر نیز آغاز گردید و بدین ترتیب کل روستاهای برخوردار از اجرای بهسازی بافت باارزش درکشور، 57 روستا می باشد که از این تعداد اجرای طرح در 25 روستا به طور کامل به اتمام رسیده و 32 روستا نیز در مرحله اجرا میباشد.

صدور اسناد مالکیت اماکن روستایی
این طرح در بر گیرنده مجموعه فعالیت های حقوقی و فنی تهیه و تنظیم مدارک و نقشه‌های لازم جهت صدور اسناد اماکن روستایی است. صدور سند بر اساس تقاضای جمعی روستاییان و برداشت نقشه تفکیکی روستا با مشخصات ثبتی، تحدید حدود و تعیین مالکیت قانونی املاک صورت می گیرد.
اهداف مورد نظر این فعالیت عبارتست از :
1.ساماندهی و تثبیت نظام مالکیت اراضی واقع در بافت روستاها
2.کاهش و رفع اختلافات حقوقی ناشی از مالکیت ها در روستا
3.امکان بهره‌گیری روستاییان از تسهیلات بانکی
4.کمک به توسعه اقتصادی روستا از طریق افزایش ارزش حقوقی و اقتصادی اماکن واقع در روستا
5.فراهم آوردن بستر مناسب قانونی به منظور تسریع در خدمات رسانی به روستاها
عملکرد
تا پایان سال 1390 تعداد 2635901 جلد سند مالکیت اماکن روستایی صادر شده است. در طی سال 1391  نیز نسبت به صدور 14283 جلد سند روستایی، اقدام گردیده است. با توجه به اینکه در طی سال 1392 نیز 74772 جلد و در فروردین ماه سال جاری(1393) نیز 2007 جلد سند روستایی صادر گردیده، لذا مجموع اسناد روستایی صادره از بدو شروع این فعالیت تا کنون، 2726963 جلد می باشد.

صدور اسناد مالکیت اماکن شهری
براساس ماده یک قانون "الحاق موادی به قانون ساماندهی و حمایت از تولید و عرضه مسکن"، مقررگردید بنیادمسکن انقلاب اسلامی علاوه بر روستاهای بالای بیست خانوار، در شهرهای زیر 25000 نفر نیز اقدام به نقشه برداری ثبتی و صدور سند مالکیت املاک شهری با همکاری اداره ثبت اسناد واملاک بنماید.
عملکرد
در سال 1391 که اولین سال شروع این فعالیت محسوب می شود، تعداد 10780 جلد سند صادر گردید. درطی سال 1392 نیز 19294 جلد و در فروردین ماه سال جاری (1393) نیز 264 جلد سند دیگر صادرشده و بدین ترتیب از ابتدای شروع این فعالیت تا کنون، مجموعا 30338 جلد سند شهری توسط بنیادمسکن انقلاب اسلامی صادر و تحویل شهروندان شده است.

طرحهای مطالعاتی و تحقیقاتی
این طرحها در برگیرنده فعالیتهای پژوهشی و تحقیقاتی در حوزه عمران و توسعه روستایی کشور است که باتوجه به نیاز کنونی و چالشهای آتی و با بهره‌گیری از اصول و روشهای علمی به منظور تدوین مبانی نظری و روش ‌شناسی فعالیتهای عمران روستایی در راستای اقدامات جدید و یا توسعه و بهبود فعالیتهای جاری عمران روستایی به انجام می‌رسد:
اهداف مورد نظر از تهیه طرحهای مذکور شامل موارد ذیل است:
1.رفع موانع و مشکلات تحقق مطلوب وظایف عمران روستایی
2.دستیابی به روشهای جدید در انجام وظایف عمران روستایی
3.ایجاد زمینه‌های جدید فعالیت عمران روستایی
4.ارائه الگو و روشهای واحد در انجام وظایف عمران روستایی
عملکرد
از بدو شروع این فعالیت تاپایان سال 1390 تعداد 61 طرح مطالعاتی و تحقیقاتی انجام گرفته که همگی این طرحها بطور کامل پایان یافته و به تصویب رسیده اند. در سال 91 نیز تهیه 8 طرح دیگر آغاز گردید و بدین ترتیب کل طرحهای پژوهشی، مطالعاتی و تحقیقاتی بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، 69 طرح می باشد.

چاپ کتاب

بمنظور نشر فرهنگ روستانشینی و تبیین مزایای آن و ارتقای شاخص های اثرگذار در توسعه روستایی و معرفی آخرین متدها و تکنیکهای برنامه ریزی، طراحی و اجرای پروژه های عمران و توسعه در ابعاد اقتصادی، اجتماعی و کالبدی در زمینه دستیابی به توسعه پایدار روستایی، بنیادمسکن انقلاب اسلامی باهمکاری اساتید عضو هیئت علمی دانشگاهها و مراکز علمی کشور و نیز کلیه پژوهشگران و صاحبنظران علاقمند و دارای تجربه در این زمینه، اقدام به تدوین و چاپ کتب متنوع نموده بنحوی که تعداد قابل توجهی از آنها بعنوان کتب مرجع و منابع درسی در مراکز علمی کشور مورد استفاده دانشجویان و محققین قرار می گیرد.
عملکرد
از بدو شروع این فعالیت تاکنون، تعداد 50 عنوان کتاب به چاپ رسیده و 22 عنوان دیگر نیز دردست چاپ می باشد. بدین ترتیب کل کتب چاپ شده و دردست چاپ، 72 عنوان کتاب می باشد.

ارائه خدمات فنی صدور پروانه ساختمان روستایی
ارائه خدمات فنی و مهندسی در صدور پروانه ساختمانهای روستایی براساس ضوابط و مقررات فنی و طرحهای هادی مصوب و نظارت بر اجرای ساختمانهای روستایی صورت میگیرد. به منظور حصول اطمینان از رعایت کلیه شاخص های فنی وکارشناسی و استانداردهای معماری و شهرسازی در ساخت وساز روستایی و ارتقای کیفیت و دوام واحدهای ساخته شده، بنیاد مسکن در کلیه مراحل صدور پروانه و همچنین ساخت بنا، نظارت نموده وخدمات فنی و مهندسی ارایه می نماید.
اهداف مورد نظر از این فعالیت عبارتند از :
1.جلوگیری از ساخت و سازهای غیر اصولی و غیر مجاز در روستا
2.افزایش کیفیت ساخت و سازهای روستایی
3.دسترسی روستاییان به خدمات فنی و مهندسی
4.هدایت توسعه کالبدی روستا
عملکرد
تا پایان سال 1390 تعداد 1270650 فقره پروانه ساختمانی صادر شده است. در طی سال 1391 نیز تعداد 169046 فقره پروانه صادر شده است. باتوجه به اینکه در طی سال1392، 588504  فقره و در فروردین ماه سال جاری(1393) نیز 7694 فقره پروانه ساختمانی جدید صادر گردیده، لذا کل تعداد پروانه های ساختمانی صادر شده در روستاها از بدو شروع این فعالیت تاکنون مجموعاً 2035894 فقره می باشد.

تملک و واگذاری زمینهای روستایی
یکی از وظایف بنیاد مسکن، تملک اراضی ملی و دولتی واقع در محدوده و حریم روستاها بر اساس موازین قانونی میباشد. اراضی تملکی پس از تهیه طرح تفکیکی بر اساس ضوابط طرح هادی و آماده سازی اولیه، فازبندی و اولویت بندی شده و به مرور زمان، کاربریهای عمومی به دستگاههای اجرایی مربوطه و قطعات مسکونی نیز به متقاضیان واجد شرایط جهت احداث مسکن واگذار می گردد.
از جمله اهداف این طرح عبارتند از:
1.تامین زمینهای لازم جهت عمران و نوسازی روستاها
2.هدایت توسعه کالبدی و نظم دهی به گسترش فیزیکی روستاها
3.تفکیک اصولی زمین و رعایت استانداردها و ضوابط فنی و شهرسازی
4.ایجاد انگیزه سکونت و فعالیت برای روستاییان
5.حمایت از خانوارهای روستایی فاقد زمین جهت احداث مسکن
عملکرد
تا پایان سال 1390 تعداد 458546 قطعه زمین روستایی واگذار شده است. در طی سال 91 نیز نسبت به واگذاری 21619 قطعه دیگر اقدام شده است. باتوجه به اینکه در طی سال 1392 نیز 25501 قطعه و در فروردین ماه سال جاری(1393)، 1070قطعه زمین جدید واگذار گردیده، لذا از بدو شروع این فعالیت تاکنون مجموعاً 506736 قطعه زمین جهت امر مسکن در اختیار روستاییان قرار گرفته است.

بهسازی روستاهای نمونه
طرح بهسازی روستاهای نمونه طرحی است که تمامی پروژه‌های عمرانی مورد نیاز روستا را شامل و براساس آن زمینه‌های لازم برای توسعه سایر بخشها از جمله اشتغال و معیشت روستاییان فراهم می‌گردد. مجموعه اقدامات اجرایی که در روستاهای نمونه انجام می‌شود بر مبنای سند توسعه روستا (طرح هادی) صورت می‌پذیرد.
تهیه و اجرای طرحهای مذکور به منظور دستیابی به اهداف ذیل انجام می‌شود:
1.توسعه و ترویج فعالیت بهسازی روستایی و تدوین الگوی مناسب آن
2.زمینه سازی برای دستیابی به توسعه یکپارچه و همه جانبه در روستاها
3.توانمند سازی روستاییان برای مشارکت در اقدامات عمرانی.
عملکرد: از بدو شروع این فعالیت تاکنون نسبت به تهیه 250 طرح و اجرای 60 روستای نمونه اقدام شده است.

طرح هادی روستاهای هدف گردشگری
طرح هادی روستاهای هدف گردشگری، طرحی است که از طریق مداخله در نظام طبیعی- اکولوژیک، نظام اجتماعی- اقتصادی، نظام کالبدی و نظام گردشگری مراکز روستایی، به دنبال ساماندهی نظام فعالیت و اسکان برای تحقق توسعه گردشگری است.
اهداف اصلی مورد نظر از تهیه طرحهای مذکور عبارتند از: ‌
1.ایجاد زمینه‌ توسعه ‌و عمران ‌روستاها با توجه ‌به‌ شرایط ‌فرهنگی‌، محیطی، اقتصادی‌ و اجتماعی‌.
2.تامین‌ عادلانه ‌امکانات ‌از طریق‌ ایجاد تسهیلات ‌اجتماعی‌، تولیدی‌ و رفاهی‌.
3.هدایت‌ وضعیت ‌فیزیکی‌ و توسعه کالبدی روستا مبتنی بر گسترش فعالیتهای گردشگری.
4.ایجاد زمینه های لازم جهت توسعه و ارتقاء گردشگری روستایی و تبدیل گردشگری به موتور محرک اقتصادی روستا، برای بهبود کیفیت زندگی روستائیان.
5.ایجاد زمینه‌ توسعه ‌و عمران ‌روستاها با توجه ‌به‌ شرایط ‌فرهنگی‌، محیطی، اقتصادی‌ و اجتماعی‌.
6.تامین‌ عادلانه ‌امکانات ‌از طریق‌ ایجاد تسهیلات ‌اجتماعی‌، تولیدی‌ و رفاهی‌.
7.هدایت‌ وضعیت ‌فیزیکی‌ و توسعه کالبدی روستا مبتنی بر گسترش فعالیتهای گردشگری.
8.ایجاد زمینه های لازم جهت توسعه و ارتقاء گردشگری روستایی و تبدیل گردشگری به موتور محرک اقتصادی روستا، برای بهبود کیفیت زندگی روستائیان.
عملکرد
باعنایت به اینکه این فعالیت، از برنامه های نوین بنیادمسکن می باشد، لذا در سال1391 نسبت به تهیه طرح هادی 12 روستای هدف گردشگری اقدام گردید. در سال 1392نیز تهیه طرح 13 روستای جدید آغاز گردید. بدین ترتیب کل طرحهای هادی تهیه شده تاکنون برای روستاهای هدف گردشگری 25 طرح می باشد. در سال جاری(1393) نیز تهیه طرح تعدادی دیگر از روستاهای مستعد گردشگری و نیز اجرای آن در بخشی از روستاهایی که طرح آنها مصوب گردیده، در دستور کار حوزه معاونت عمران روستایی این نهاد قرار دارد.

طرحهای عمرانی
بنیادمسکن انقلاب اسلامی بموازات انجام کلیه وظایف محوله، باتوجه به دارابودن تجربیات ارزشمند و برخورداری از نیروهای متخصص و مجرب و نیز دراختیار داشتن ماشین آلات سبک و سنگین ساختمانی و راهسازی، اقدام به انجام پروژه های محوله از سوی دستگاههای اجرایی می نماید. خوشبختانه این اقدامات و نتایج حاصل از آنها، با ارزیابی مثبت ازسوی دستگاههای ذیربط روبرو گردیده و مورد اقبال و رضایتمندی آنها قرارگرفته است.